Kredyty frankowe udzielane przez banki zawierały klauzule niekorzystne dla Kredytobiorców, które zostały ujęte w rejestrze wzorców umowy uznanych za niedozwolone prowadzonym przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Co oznacza to dla frankowiczów i jakie zastosowanie ma to w sprawach dotyczących kredytów frankowych?
Prezes UOKiK a decyzje w sprawie stosowania klauzul abuzywnych
Przed wejściem w życie znowelizowanej ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów postanowienia uznane za niedozwolone były wpisywane do rejestru na mocy prawomocnego wyroku sądu. Z uwagi na zmianę modelu kontroli abstrakcyjnej postanowień wzorców umowy z sądowej na sądowo-administracyjną realizowaną przez Prezesa UOKiK, do rejestru są wpisywane klauzule tylko w tych sprawach, w których wniesiono pozwy do sądu przed dniem 17.04.2016 r. Obecnie rozstrzygnięcia w zakresie stosowania abuzywnych postanowień wzorców umowy zapadają w formie decyzji Prezesa UOKiK, które są publikowane w bazie decyzji na stronie internetowej UOKiK, na podstawie art. 31 pkt 15 ustawy z 16.02.2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów Przekazanie kompetencji Prezesowi UOKiK ma na celu przyspieszenie postępowania i zwiększenie jego efektywności.
Kontrola abstrakcyjna
Postępowanie w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone służy abstrakcyjnej kontroli wzorców umowy. Kontrola polega na dokonaniu oceny postanowień wzorca umowy w oderwaniu od konkretnych okoliczności i w przypadku uznania ich za niedozwolone zmierza do zaniechania ich stosowania przez przedsiębiorcę. Ma to na celu przede wszystkim ochronę interesu zbiorowego konsumentów jako części składowej interesu publicznego. Ustanowienie postępowania, w którym przeprowadzana jest kontrola abstrakcyjna, stanowi realizację art. 7 dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 05.04.1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich (Dz. Urz. WE L 95 z dnia 21 kwietnia 1993 r., s. 29 ze zm.; polskie wydanie specjalne Dz. Urz. UE: rozdział 15, t. 2, s. 288).
Postanowienia abuzywne stosowane w umowach kredytowych
Poniżej wskazano kilka postanowień abuzywnych stosowanych przez banki we wzorach umów kredytów indeksowanych/denominowanych kursem waluty franka szwajcarskiego, które zostały wpisane do rejestru wzorców umowy uznanych za niedozwolone:
Numer wpisu: 3178
Bank Millennium S.A.
„Kredyt jest indeksowany do CHF/USD/EUR, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF/USD/EUR według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku Millennium w dniu uruchomienia kredytu lub transzy.”
Numer wpisu: 5743
BRE Bank S.A. (obecnie mBank S.A.)
„Raty kapitałowo-odsetkowe oraz raty odsetkowe spłacane są w złotych po uprzednim ich przeliczeniu wg kursu sprzedaży CHF z tabeli kursowej BRE Banku S.A. obowiązującego na dzień spłaty z godziny 14:50.”
Numer wpisu: 5622
Bank BPH S.A.
„Kredytobiorca zobowiązuje się dokonywać spłaty kredytu, w wysokościach i terminach podanych w Załączniku nr 1 do Umowy – kalendarzu spłat na rachunek Banku nr: 38 1710 0007 0000 0098 8086 7103 (decyduje data wpływu na rachunek Banku), które będą zaliczane w następującej kolejności: należne opłaty i prowizje, odsetki umowne, kapitał kredytu i odsetki karne. Kwoty wskazane w kalendarzu spłat podane są w walucie kredytu. Spłaty dokonywane będą przez Kredytobiorcę w złotych, po uprzednim przeliczeniu spłaty wg kursu GE Money Banku S.A. (kursu Banku). Kurs Banku jest to średni kurs złotego w stosunku do waluty kredytu opublikowany w danym dniu w prasie przez NBP, powiększony o zmienną marżę kursową Banku, która w dniu udzielenia kredytu wynosi 0,06. Marża kursowa może ulegać zmianom i jest uzależniona od rozpiętości kursów kupna i sprzedaży waluty kredytu na rynku walutowym.”
Numer wpisu: 6068
BRE Bank S.A. (obecnie mBank S.A.)
„Jeżeli z upływem pełnych 36 miesięcy okresu ubezpieczenia nie nastąpi całkowita spłata zadłużenia objętego ubezpieczeniem ani inne zdarzenie kończące okres ubezpieczenia, ubezpieczenie podlega automatycznej kontynuacji, przy czym łączny okres ubezpieczenia nie może przekroczyć 108 miesięcy, licząc od miesiąca, w którym nastąpiła wypłata Kredytu. Kredytobiorca upoważnia mBank do pobrania środków tytułem zwrotu kosztów ubezpieczenia w wysokości 3,50% różnicy pomiędzy wymaganym wkładem własnym Kredytobiorcy, a wkładem wniesionym faktycznie, tj. […] oraz zwrotu kosztów z tytułu kontynuacji przedmiotowego ubezpieczenia z rachunku wskazanego w par. 6 bez odrębnej dyspozycji.”
Czym jest rozszerzona prawomocność materialna?
Rozszerzona prawomocność materialna wyroku uwzględniającego powództwo o uznanie postanowienia wzorca za niedozwolone powinna działać na rzecz wszystkich konsumentów, ale tylko przeciwko konkretnemu przedsiębiorcy, w przypadku frankowiczów jest to bank.
Ze względu na ochronę konsumentów nie rozciąga się tej prawomocności na przedsiębiorców, którzy nie występowali po stronie pozwanej. Stanowiłoby to ograniczenie ich konstytucyjnego prawa do sądu, a także prowadziłoby do nadania wyrokowi charakteru normy generalnej, czyli postawienia na równi z normą prawną, co jest sprzeczne z katalogiem źródeł prawa wyrażonym w Konstytucji.
Należy podkreślić również, że prawomocność rozszerzona stanowi wyjątek od zasady prawomocności materialnej wyroków między stronami danego stosunku prawnego i należy ją interpretować zawężająco, co stwierdził Sąd Najwyższy w uchwale siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20.11.2015 r. III CZP 17/15.
Niemniej jednak, problematyka prawomocności rozszerzonej została jednoznacznie rozstrzygnięta przez Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej, stwierdził, że klauzula niedozwolona wpisana do rejestru oddziałuje także na sprawy innych przedsiębiorców stosujących takie klauzule, w przypadku, gdy przysługuje im skuteczny środek prawny zarówno przeciwko decyzji uznającej tożsamość porównanych postanowień, przy uwzględnieniu wszystkich istotnych okoliczności danej sprawy, jak i decyzji ustalającej wysokość kary pieniężnej.
Mając na uwadze powyższe, należy stwierdzić, że wyroki wydawane w sprawach o uznanie postanowień wzorca za niedozwolone odznaczają się prawomocnością rozszerzoną. Klauzule abuzywne, które zostały wpisane do rejestru wzorców umowy uznanych za niedozwolone, mogą oddziaływać także na sprawy innych banków, które zawierały w umowach kredytów frankowych zapisy sprzeczne z dobrymi obyczajami, rażąco naruszające interesy Kredytobiorców.
Warto podkreślić, iż wpis klauzuli do rejestru o treści zbliżonej do klauzuli kwestionowanej przez Kredytobiorcę, nie przesądza o jej niedozwolonym charakterze w każdej sprawie. W ramach kontroli indywidualnej sąd powinien badać również charakter umowy kredytowej łączącej strony oraz dopuszczalność klauzuli waloryzacyjnej zawartej w umowie.