Jak powszechnie wiadomo, obecna sytuacja związana z COVID-19 jest odczuwalna we wszystkich sferach naszego życia. Szczególnie jednak dała się we znaki jeśli chodzi o pracę sądów, które w okresie od marca do maja w znacznym stopniu musiały ograniczyć swoją działalność.
Praca sądów
W związku z tym, że spraw sądowych ciągle przybywa a wyznaczone terminy rozpraw w wielu przypadkach zostały odwołane, należało wdrożyć inne, bardziej innowacyjne rozwiązania. Sędziowie zaczęli rozpatrywać sprawy bez konieczności osobistego stawiennictwa stron postępowania na rozprawach, jak na przykład poprzez prowadzenie posiedzeń w formie zdalnej, czy składanie wyjaśnień przez strony postępowania w formie pisemnej. W większym stopniu niż dotychczas rozpatrują także sprawy na posiedzeniach niejawnych.
Zgodnie z nowymi regulacjami wprowadzonymi w dniu 16 maja 2020 r. na mocy ustawy z dnia 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2, w szczególności zmian dotyczących ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych zmianie uległ tryb rozpoznawania spraw m.in. w postępowaniu cywilnym.
Postępowanie dowodowe – wideokonferencja
W polskim prawie cywilnym (art. 151 k.p.c.) zasadą jest, że posiedzenia sądowe odbywają się w budynku sądu. Jednakże przewodniczący może zarządzić przeprowadzenie posiedzenia jawnego przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających jego przeprowadzenie na odległość, czyli tzw. wideokonferencji. Zasadą jest również, że samo postępowanie dowodowe, a więc także dowód z przesłuchania powodów, odbywa się przed sądem orzekającym (art. 235 k.p.c). Jednakże i tutaj ustawodawca poczynił wyjątek od reguły. Jeżeli charakter dowodu się temu nie sprzeciwia można przeprowadzić dowód przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających dokonanie tych czynności na odległość, a więc również w formie wideokonferencji. W przeciwieństwie do wytycznych dotyczących prowadzenia posiedzenia sądowego na odległość, w przypadku przeprowadzenia dowodu z przesłuchania stron nie będzie ono ograniczone obecnością powodów w budynku sądu lub obecnością wyznaczonego w tym celu sędziego. Wprost na możliwość wysłuchania stron lub innych osób za pośrednictwem środków porozumiewania się na odległość wskazuje art. 226(1) k.p.c. Umożliwia on wysłuchanie stron postępowania również w formie wideokonferencji, a jedynym ograniczeniem jest tutaj pewność, co do osoby składającej oświadczenie.
Pisemne wyjaśnienia powodów
Kolejnym, istotnym z punktu widzenia sprawnego funkcjonowania sądów w dobie pandemii koronawirusa może być procedura składania zeznań i wyjaśnień powodów na piśmie. Nowelizacją Kodeksu Postępowania Cywilnego wprowadzoną w życie w 2019 r. usprawniono procedurę składania zeznań przez świadka, umożliwiając złożenia takich zeznań na piśmie. Zgodnie z nowym art. 271 (1)k.p.c. świadek może złożyć zeznanie na piśmie, jeżeli sąd tak postanowi. Kolejną nowością jest wprowadzenie art. 226(1) k.p.c., który przewiduje możliwość wysłuchania samych stron postępowania lub innych osób przez zajęcie stanowiska w piśmie procesowym, co wydaje się krokiem naprzód w obecnej sytuacji.
Posiedzenia niejawne
Rozwiązania wprowadzone powyżej wskazana ustawą Covid-ową, oprócz przeprowadzania rozpraw w sposób zdalny, dały sądom również możliwość rozpatrywania spraw na posiedzeniach niejawnych. W takiej sytuacji, przewodniczący może zarządzić przeprowadzenie posiedzenia niejawnego, jeżeli uzna rozpoznanie sprawy za konieczne, zaś przeprowadzenie wymaganych przez ustawę rozprawy lub posiedzenia jawnego mogłoby wywołać nadmierne zagrożenie dla zdrowia osób w nich uczestniczących i nie można przeprowadzić ich na odległość z jednoczesnym bezpośrednim przekazem obrazu i dźwięku, a żadna ze stron nie sprzeciwiła się przeprowadzeniu posiedzenia niejawnego w terminie 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia ich o skierowaniu sprawy na posiedzenie niejawne. Jak widać, pomimo decyzji sądu w zakresie skierowania sprawy na postępowanie niejawne, jej przeprowadzenie w takiej formie zostało uzależnione od decyzji stron postępowania, które mogą sprzeciwić się takiemu rozwiązaniu.
Zupełnie inaczej przedstawia się kwestia wydania wyroku przez sąd na posiedzeniu niejawnym. W myśl omawianej ustawy, jeżeli zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego postępowanie dowodowe zostało przeprowadzone w całości, sąd może zamknąć rozprawę i wydać orzeczenie na posiedzeniu niejawnym po uprzednim odebraniu od stron lub uczestników postępowania stanowisk na piśmie.
Przedstawione powyżej rozwiązania z pewnością spełniają swoją funkcję zarówno w zakresie optymalizacji przebiegu postępowania sądowego jak również zapewnienia bezpieczeństwa jego uczestnikom w czasach epidemii Covid-19. Jak widać stan epidemii oraz częściowe ograniczenie pracy sądów w okresie marzec- maj oraz wprowadzone rozwiązania, stwarzają doskonałe pole do dyskusji w zakresie cyfryzacji postępowania cywilnego.
Współautor: radca prawny Marcin Ryngwelski